Akıldan Bela – Aleksandr Sergeyeviç Griboyedov

19 Mar Akıldan Bela – Aleksandr Sergeyeviç Griboyedov

Puşkin’in Erzurum Yolculuğu’nu okuduktan sonra aklımda kalan ve okumasaydım olmazdı dediğim eser ile başbaşayız. Akıldan Bela. Aleksandr Sergeyeviç Griboyedov’un kaleme aldığı bu güzel tiyatro oyunu, klasiklerin arasında yer alıyor. Fakat benim dikkatmi dediğim gibi Erzurum Yolculuğu ile çekmeyi başardı. Peki bu nasıl oldu? Puşkin’in yolda karşılaştığı bir cenaze ile oldu. Sanırım etkinin büyüklüğü açısından Puşkin’in Erzurum Yolculuğu okunmalı, ardından Akıldan Bela okunmalı.

Bu şekilde bir sıralama yaparsanız eminim çok daha iyi bir okuma olacaktır. Ya da bilmiyorum şu an saçmalıyorum belki de. Bende etkisi böyle çok daha büyük oldu. Bu kadar eşsiz bir yazarı bu kadar erken kaybetmiş olmak gerçekten çok üzdü. Cehaletin kurbanlarını saymakla bitiremeyiz. hele ki orta doğuda, iran gibi bir ülkede, hele ki o yıllarda. Ama her ne olursa olsun insan derinden üzülüyor böylesi büyük insanların cahil insanların kapkara beyinleri ve kapkara elleri ile yok olduğunu düşününce. Gerçekten üzücü. Daha büyük üzücü olan şey ise hala bu tip cinayetlerin işleniyor olması. Hala cehaletin pençesi altında nice yetenekler yok oluyor. Adına yeri geliyor din yeri geliyor ırk yeri geliyor renk deniyor ve yok ediliyor. Peki ne için? Kocaman bir hiç uğruna. Ne diyeceğimi bilemediğim bir durum.

Puşkin, Griboyedov’un Akıldan Bela adlı oyunu için “Tarifi mümkün olmayan bir etki yarattı ve yaratıcısını en büyük şairlerimiz arasına koydu” demiş. 1824 yılında bitirilen oyun, dönemin üst tabakalarını oldukça rahatsız etmiş. Hatta bu konuda bir şeyler yapılması gerektiğini savunmuşlar ve oyunu yasaklatmışlar. Yeri gelmiş sansürlü oalrak yeri gelmiş baskı ile yayınlatılmış. Daha sonra yazarının öldürülüşünün üzerinden geçen 46 yılın sonunda yayınlanabilmiş tam metni ile. 1875’te yayımlandığında bile oldukça sert tartışmalara konu olmuş. Özellikle dönemin üst sınıfı yani asilzadeleri, yüksek numaralı memurları, oyundaki tüm tasvirlerin yanlış olduğunu, yazarının Moskova sosyetesini bilmediğini, eserin hiçbir edebi kıymetinin olmadığını söylerler. Elbette durum bunun tam tersidir.

1795’te doğan ve 1829’da öldürülen Griboyedov, dünyanın çok erken kaybettiği çok iyi yazarlardan biri. Tıpkı arkadaşı Puşkin gibi onu da çok sebepsiz, çok anlamsız, çok kötü bir şekilde kaybetmiş olmamız, bizler için çok büyük bir kayıp.

İyi okumalar.

Kitap adı: Akıldan Bela
Orijinal adı: Gore ot Uma
Yazar: Aleksandr Sergeyeviç Griboyedov
Çeviri: Cenk Gündoğdu
Yayınevi: İkaros Yayınları
Sayfa: 206
Baskı: 2011
Tür: Tiyatro

Arka kapak;
Modern Rus edebiyatının kurucuları ile pek çok önemli ismi etkilemiş ve Puşkin’in Erzurum Yolculuğu’nda; değeri bilinemedi, mutlaka biyografisi yazılmalı diye belirttiği Griboyedov’un, Rusça aslından çevrilen Akıldan Bela adlı bu önemli eseri, Gonçarov’un eleştirel incelemesiyle bir arada sunulmuştur.
Griboyedov, Akıldan Bela’da, 19. yy Rus soylusunun yaşam biçimini, davranışlarını ve dünyayı anlamalarını yine onlardan biri olan bir aydının eleştirisini merkeze alarak anlatmıştır.
İlk gerçekçi yapıtlardan olan Akıldan Bela her ne kadar bir dönemin eleştirisi olsa da bugün aradan geçen yaklaşık iki asra karşın; yakılan, asılan, cezaevlerinde susturulmaya çalışılan aydınların coğrafyasında benzer gerçeklerle karşı karşıyayız. Statüko ve muhafazakârlığa karşı olan aklın; gücü elinde bulunduranlarca yok edilmesi, dışlanması maalesef yabancısı olmadığımız bir durum da.
Evrenselliğini koruyan Akıldan Bela’nın, aydın kavramını yeniden tanımlamamıza, tartmamıza neden olacağını ümit ediyoruz.