Ecinniler – Fyodor Mihayloviç Dostoyevski

01 Eyl Ecinniler – Fyodor Mihayloviç Dostoyevski

Sonuçta biz her ne kadar bireysel olarak yaşadığımızı düşünsekte, bir topluma ve dolayısı ile bu toplumun davranışlarını yönlendiren unsurlara da bağlıyız. Antik yunan felsefesi ile gelişen toplum üzerine düşünce, batı ile beraber, din, bilim, iç savaşlar ile de belli bir olgunluğa erişmiş, belli arayışlar içinde bulunulmuş. Krallıklar, tiranlıklar, diktatörlükler, demokrasi hepsi denenmiş, yıkılmış, tekrar kurulmuş ve insanoğlu varlığını sürdürdükçe, toplum düşünceleri de aynı kısır döngüde, yüzlerini değiştirerek var olacaktır.

Dostoyevski’nin hayatı üzerinde idamdan önce yaşadıkları onun için dönüm noktası olduğu söylenir, romanlarında da yazar bundan bahseder. Onu idama götüren ise malum bir örgüt üyesi olmasından dolayı tutuklanmasıdır. O zamanlar çok genç olan bu adam, o ölüm anı geldiğinde kendini bulduğunu dolayısı ile artık tüm hayatını başka bir algıyla yaşayacağını söyler. Ecinniler, bunun kanıtır.

Kitap içerisinde bir örgütten bahseder Dostoyevski, bu örgütün bir ele başı, Pytor Stepanoviç, ve onun yandaşlarının çevirdikleri oyunlar anlatılır. İlginçtir ki, kitabın asıl kahramanı, Nikolay Stavgorin ana fikiri oluşturan bir sembol olsa da, kitap içerisinde onu çok görmüyoruz.

Hemen bir not olarak şunu belirtmem gerekir ki, Ecinniler yazıldığı dönemde bir dergide tefrika ediliyormuş. Dostoyevski, dergiye bir bölüm yollar ve bu bölüm on yaşında bir kıza tecavüz edilip ölümüne sebep olunduğunu ve daha başka bir sürü kötülüğü anlatır. Dergi bu bölümü koymaz ve bu yüzden, kitabın sonraki tüm kurgusu da değişir. Ve özellikle bu yayınlanmayan bölüm aslında kitabın tüm düşünsel yanını, anafikrini vermektedir. Dolayısı ile kitabı okurken, bu anafikir kitap boyunca ipuçları vermekte ama bir türlü ortaya çıkmamaktadır.

Nikolay Stavgorin kötülüğün yer yüzünde ki temsilcisidir. Kötülüğün kaynağı ise özgür iradesinden, dolayısı ile “Tanrıyı Öldürmek”ten ötürüdür. Yazara göre özgür irade, hayatı yaşanır kılmaz aksine sıkıcı ve boş bir hiçlik oluşturur. Stavgorin, kendisinin de anlattığı üzere, yaptığı herşeyde haz arar. Yediği dayakta, duelloda, kadınlarda ve bu yüzden kötülüğü tercih eder. Ona kötülüğün peygamberi diyebiliriz.

Yukarıda bahsettiğim gibi Pytor Stepanoviç ise örgüt lideridir, ve toplum ahlakını çökertmeye yönelik planlar yapar. Hatta öyle bir düşünceye tutulur ki, eğer plan işe yarar ve devlet ele geçirilirse, Nikolay Stavgorin’i çar yapacaktır. Onu bir ilah ve peygamber olarak görür. Oysa Stavgorin, Stepanoviç’e uzaktır. Onu ciddiye almaz, düşüncelerine önem vermez, çünkü o başlı başına kötüdür.

Fikrin çıkış noktasından bakarak, yaşanan olayların nedenlerini de rahatça görüyoruz. Olayların kendi kahramanları ve kahramanların da felsefi düşünceyi temsilen anlattıkları bir alt düşünce var. Örneğin Kirilov karakteri, Stavgorin’in bir benzeridir. Ama özgür iradesini kötülük yapmak için yönlendirmez. O, yaşamın hiçlik olduğunu bilir, istediği zaman kendini de öldürebileceğini söyler. Kitapta bu karakter, yazarın gerçek yaşamından da örnekler verir, bu sebepten dikkat edilmesi gerekir.

Örgüt içerisinde yer alan genç karakterler, batı düşüncesini temsil eder. Batının tüm “ahlaksız”lığını almışlardır. Toplumun kurallarına uymaz, onları eleştirir ve imkan bulduklarında da ortadan kaldırmak için planlar yaparlar. Pytor Stephanoviç ise bu beyni yıkanmış aptalları yönlendirir ve bulundukları ilçenin soylularına karşı onları harakete geçirir.
Kitapta batı düşüncelerine ve sosyalist düşünceye de oldukça sert eleştiriler görüyoruz. Yazar, batı gibi düşünülmeye başlanırsa, Rus toplumunun tüm değerlerinden uzaklaşacağını fırsat buldukça söylemiş. Mesela “Bizimkiler” bölümü, kitabın sonuca doğru ilerlediği bir noktada, yazarın liberal, sosyalist düşünceyi eleştirdiği bir alandan oluşuyor. Burada ki kanı, tanrıdan uzaklaşmanın getirisi olarak insanın özgürleşme adı altında yozlaşmasını ele alır ve Platon, Proudhon, Rousseau gibi önemli düşünürleri de bir kenara koyarak, bu eleştirdiği düşüncenin getirdiği yeni toplumsal düzen tasarısından bahseder. Bu kısım, değindiği nokta itibari ile çok önemli ve yazarın gerçek görüşlerini yansıttığı bir bölümdür.

Sonuç olarak, Ecinniler, Dostoyevski’nin siyasal düşünce üzerine eleştirilerde ve yorumlarda bulunduğu, zaman zaman dalga geçtiği ve bazen sertçe saldırdığı bir eserdir. Tabi her eserinde olduğu gibi alt başlıklarda başka düşüncelere de yer veriyor. Örneğin, evlilik, intihar, gençlik üzerine söyledikleri düşünmeye değer noktalar.

Genel olarak, tabi bir Suç ve Ceza ya da Karamazov Kardeşler heycanını yaşamıyoruz. Yukarıda söylediğim gibi siyasi bir kitap okuyor ve bence o çıkardıkları bölüm sansüre uğramasaymış çok daha vurucu bir kitap olacakmış.

Çeviri olarak, ben İş Kültür Yayınlarından okuduğum için Mazlum Beyhan çevirisi okudum. Akıcı ve yormadan, sizi kitaptan uzaklaştırmayan bir çeviriye sahip. İyi okumalar.

Kitap adı: Ecinniler
Orijinal adı: Бесы
Yazar: Fyodor Mihayloviç Dostoyevski
Çeviri: Mazlum Beyhan
Yayınevi: İş Bankası Kültür Yayınları / Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi
Sayfa: 904
Baskı: 2016
Tür: Roman

Ecinniler – Fyodor Mihayloviç Dostoyevski

Fyodor Mihayloviç Dostoyevski (1821-1881): ilk romanı insancıklar 1846’da yayımlandı. Ünlü eleştirmen V. Byelinski bu eser üzerine Dostoyevski’den geleceğin büyük yazarı olarak söz etti. Ancak daha sonra yayımlanan öykü ve romanları, çağımızda edebiyat klasikleri arasında yer alsa da, o dönemde fazla ilgi görmedi. Yazar 1849’da I. Nikola’nın baskıcı rejimine muhalif Petraşevski grubunun üyesi olduğu gerekçesiyle tutuklandı. Kurşuna dizilmek üzereyken cezası sürgün ve zorunlu askerliğe çevrildi. Dostoyevski Ecinniler’de ihtilâlci örgütlerin yapısı ve üyelerinin karakterini gerçekçi bir gözle ve alaycı bir ifadeyle sergilemiştir.